Czy klucz dynamometryczny jest naprawdę potrzebny? [Mechanika motocyklowa dla początkujących, część 7]

Klucz dynamometryczny jest jednym z podstawowych narzędzi wykorzystywanych przy naprawie motocykla. Czy jest naprawdę potrzebny? A może wystarczy mieć „czucie w łapie”, jak każdy doświadczony mechanik?

Tekst: Paweł Boruta

Zapraszamy na szóstą część serii poradników „Mechanika motocyklowa dla początkujących”. W poprzednich częściach:
1 – Od czego zacząć?
2 – Seria głupich pytań
3 – Jak rozkładać, by potem złożyć?
4 – Tanie i dobre meble do garażu
5 – Jakie narzędzia do naprawy motocykla?
6 – Wymiana oleju w motocyklu – 7 mitów i wątpliwości
7 – Dziś omawiamy potrzebę stosowania klucza dynamometrycznego…

Klucz dynamometryczny do warsztatu lub garażu…

Pytanie zawarte w temacie jest oczywiście retoryczne. Klucz dynamometryczny jest potrzebny nie tylko w profesjonalnym warsztacie motocyklowym, ale również (a może szczególnie!) w rękach amatora. Czy powinniśmy go stosować do dokręcania wszystkich śrub w motocyklu?  

Prawdą jest, że wraz z latami doświadczenia, mechanicy nabierają wyczucia i klucza dynamometrycznego używają nie tak często, jak przewiduje serwisówka. Ale mimo to, sięgają po to narzędzie przy składaniu na przykład elementów silnika, gdzie odpowiednie momenty dokręcania są niezmiernie ważne. Skupmy się jednak na tym, po co klucz dynamometryczny początkującemu mechanikowi.

Do czego służy klucz dynamometryczny?

Większość początkujących mechaników ma obawy przed zerwaniem gwintu w czasie dokręcania. Czarny scenariusz ma miejsce szczególnie wtedy, gdy mamy do czynienia z ze stopami lekkimi, w które wkręcane są utwardzane śruby stalowe. Urwane mocowania mostków wałków rozrządu, czy mocowań pokrywy zaworów często oznaczają dużo dodatkowej pracy i kosztów. Newralgicznym miejscem są też gniazda świec zapłonowych.

Praktyka warsztatowa pokazuje jednak, że początkujący mechanicy, w obawie przed zerwaniem gwintów, mają tendencje do zbyt lekkiego dokręcania połączeń. A to w wielu przypadkach może być dużo bardziej niebezpieczne, niż skręcenie zbyt mocno. To drugie zdarzenie, o ile naprawdę przesadzimy, zazwyczaj objawia się „płynięciem” gwintu, bądź po prostu jego zerwaniem. Tak czy inaczej, już w chwili popełnienia tego błędu jesteśmy świadomi, że dzieje się coś złego. Zbyt słabe skręcenie z kolei nie daje od razu objawów. Mogą się one pojawić w postaci wycieków oleju, pogubionych śrub, czy zacisku wiszącego na przewodzie hamulcowym. Każda z tych sytuacji może być bardzo niebezpieczna.

Kiedy używać klucza dynamometrycznego?

Odpowiedź jest prosta – zawsze, jeśli tylko jest on potrzebny. Na pewno wszędzie tam, gdzie mowa o bezpieczeństwie jazdy – z jego pomocą dokręcajmy śruby mocujące zaciski hamulcowe, osie koła i inne kluczowe elementy zawieszenia.

Tego narzędzia nie może także zabraknąć przy montażu silnika. Stopy korbowodów, połówki karterów, mostki wałków rozrządu, czy śruby głowicy – wszędzie tam klucz dynamometryczny jest wręcz niezbędny. Nie ma nawet opcji, by którekolwiek z wymienionych czynności robić „na oko”.

Kiedy można pominąć użycie klucza dynamometrycznego?

Stare góralskie przysłowie mówi, że nadgorliwość jest gorsza od faszyzmu. Coś w tym jest. Wiele informacji o odpowiednich momentach dokręcania możemy potraktować jako swego rodzaju podpowiedź. Nie widziałem jeszcze mechanika, który by pieczołowicie dokręcał śrubki od owiewek dynamometrem ustawionym na 2,5 Nm. Dla nas taka wartość powinna być jednak sygnałem, aby nie dokręcać z chęcią wyciśnięcia ostatnich soków z plastików.

A co z innymi śrubami, teoretycznie nie tak ważnymi jak elementy zawieszenia czy mechaniki silnika? Mowa o wszelkiej maści pokrywkach, deklach, osłonach, gmolach i tak dalej. Jedno jest pewne – używanie klucza dynamometrycznego na początku naszej przygody z mechaniką pozwoli nam nauczyć się wyczuwać siły niezbędne do uzyskania odpowiedniego, bezpiecznego połączenia.

Jaki klucz dynamometryczny kupić?

Właściwie powinno się mówić o co najmniej dwóch kluczach. W różnych motocyklach mamy całą gamę momentów dokręcania, a ich zakres jest zbyt szeroki na jedno narzędzie. Na pewno potrzebujemy jeden klucz do precyzyjnych prac silnikowych. Najpopularniejsze narzędzia z tej grupy mają zakres 5-25 Nm, ale spotkać można też trochę inne zakresy (np. 10-40 Nm).

Drugi klucz, jaki będzie nam potrzebny, powinien operować w zakresie około 30-200 Nm, chociaż w użyciu profesjonalnym zazwyczaj jest to rozbijane na dwa narzędzia o węższym zakresie działania, ale większej precyzji.

Certyfikat kalibracji klucza dynamometrycznego

Co jest kwestią absolutnie podstawową – klucz musi mieć certyfikat kalibracji lub chociaż świadectwo zgodności z normą ISO6789. Zazwyczaj jest również podawany maksymalny zakres błędu (nie więcej niż 3%).

\Polskie normy zakładają kalibrację w zakresie 20-100% wartości manualnej dla kluczy mechanicznych i 10-100% dla wersji elektronicznych. Z prostej kalkulacji wynika, że klucz z maksymalnym zakresem pracy 200 Nm powinien mieć odpowiednią dokładność od 20 lub 40 Nm. Nie mniej jednak, narzędzia o nieco szerszym zakresie pracy są dostępne nawet w wydaniu profesjonalnym. Zapomnijmy o wszelakich „cudownych” kluczach mających zakres 0-300 Nm, działających na zasadzie zginającego się pręta i wskazówki.

Jak dbać o klucz dynamometryczny? Kalibracja i użytkowanie

Klucz dynamometrycznym nie jest skomplikowanym narzędziem, ale wymaga specjalnego traktowania. Po pierwsze, po każdym użyciu powinien być „wyluzowany”, tak by sprężyna w czasie spoczynku nie pozostawała napięta. Nie jest wskazane także luzowanie mocno dokręconych śrub, ani przekraczanie dopuszczalnego zakresu pracy (czyli skręcanie narzędzia do oporu).

Przy intensywnym użytkowaniu wskazane jest również okresowe wykonanie kalibracji narzędzia. Polskie normy sugerują, by robić to co 5000 użyć, bądź co rok. Operację taką można wykonać w jednym z wielu specjalistycznych zakładów.

W rękach mechanika-amatora, przy sporadycznym użytkowaniu i dbaniu o rozkręcanie narzędzia po użyciu, klucz dynamometryczny będzie narzędziem na lata.